Interview met Pandora vrijwilligerscoördinator Toon Vriens
Depressielijn
Aan de Pandora Depressielijn kunnen mensen met een depressie praten of mailen met lotgenoten. De medewerkers zijn allen vrijwilligers die zelf ook depressief zijn geweest en kennen daardoor de problematiek van de mensen die hen bellen. De beller hoeft niet meer van alles uit te leggen of zich te verdedigen over hoe hij zich voelt. De medewerker biedt een luisterend oor en kan daarnaast informatie en advies geven. Thema’s die aan de orde komen zijn o.a. behandelmethoden, medicijnen, het leven met en na een depressie. Onderdeel daarvan kan zijn het spreken over suïcide en suïcidale gedachten. Veel mensen zijn daar nog niet mee bezig, dit gaat uiteindelijk om een paar procent van de gesprekken.
Suïcidegedachten onderdeel van depressie
Als iemand gaat lijden aan depressie komen er hele negatieve gedachten boven, mensen voelen zich waardeloos en hebben het gevoel dat de depressie nooit meer over gaat. Achteraf gezien is het vaak een tijdelijke crisis, maar je kan niet meer relativeren. “Gaat dit ooit over?”, is dan ook een veelgestelde vraag aan de Depressielijn. Je stemming zit op een uiterst laag niveau, je voelt je somber, twijfelt overal aan, hebt geen zelfvertrouwen meer. Suïcidegedachten, of de enorme behoefte dat het ophoudt zijn onderdeel van een depressie. Als buitenstaander kan je daar op in praten: het gaat echt over, er komen andere tijden. Dat is wat onze medewerkers aan de depressielijn doen, met het levende bewijs dat het kan, want het zijn allemaal ervaringsdeskundigen die zelf door die diepte heen zijn gegaan.
Verschillende soorten suïcidale gedachten
Door ruim veertig jaar met ervaringsdeskundige vrijwilligers te werken en door de contacten met mensen bij voorlichtingen in het land, aan de Depressielijn en de Helpdesk heeft Stichting Pandora expertise opgebouwd over het leven met psychische problemen en in het bijzonder met zware depressie en suïcidale gevoelens. Er zijn herkenbare situaties, die je vaak terug ziet.
Veelal gaat het om mensen die goed functioneerden en (redelijk) tevreden waren in hun leven, maar in een crisis terecht kwamen. Dit leidde tot een depressie, waarin ze op een gegeven moment geen perspectief meer zagen en suïcidale gevoelens gingen opspelen. Deze ervaringen kunnen verschillend van soort, aard en diepte zijn. Bij hen krijg je ondanks de ellende het gevoel “het is goed dat ze er nog zijn”. Voor naasten en hulpverleners geldt “dat “je iemand ervan moet weerhouden”. Maar er zijn ook mensen die helemaal geen zingeving meer zien in het leven, dat ligt nog complexer. Ik zal proberen verschillende soorten ernstige depressie te beschrijven, waar wij mee te maken krijgen.
Gaat dit ooit nog over?
Een van onze vrijwilligers vertelde hoe hij vroeger levenslustig was, sociaal en actief. Hij had een goeie baan en een actief leven, maar “als je veel narigheid meemaakt en toch het gewone leven draaiende wilt houden, er voor je gezin wilt zijn en op je werk goed wilt functioneren, belast je ook jezelf voortdurend en raakt uiteindelijk uitgeput. Dat risico loop je.” Dit leidde bij hem tot een diepe depressie van een paar jaar waarin hulpverlening niet aansloeg en hij het liefst dood wilde. Op een gegeven moment was hij zo ver weg dat hij heel nuchter aan zijn zoon vertelde dat hij zelfmoord ging plegen. Hij gaf van alles op wat er geregeld moest worden, tot informatie voor de belastingdienst toe. Dat betreurde hij later vreselijk, dat hij dat zo aan zijn zoon had verteld. Uiteindelijk is er voor hem wel “licht gekomen aan het eind van de tunnel”, zoals hij het noemt. “Het is een psychiatrische crisis waarin je het gevoel hebt dat je tot geen enkel nut bent, je zelfvertrouwen kwijt bent, maar waar naar verloop van tijd met de juiste hulp en menselijk contact weer perspectief in komt.” Bij deze man is de depressie helemaal over gegaan en niet meer teruggekomen.
Gevolgen van rouw
Een vrijwilligster raakte in een depressie door verlies. Ook bij rouw kan je in een depressie raken en met suïcidale gedachten te maken krijgen. Zij kon zich heel goed vasthouden aan de kinderen, “als ik de kinderen niet had gehad, was ik al dood geweest.” Maar toch is zo’n roep heel fundamenteel. Veel mensen zijn eenzaam en missen dit houvast. Ze voelen zich eenzaam doordat ze geen directe familie of vrienden om zich heen hebben, of eenzaam in aanwezigheid van anderen.
De vierde zelfmoordpoging gelukt
Een Pandoravoorlichter had een buurman van 76 jaar die zelfmoord heeft gepleegd. Hij had drie zelfmoordpogingen achter de rug. Zij heeft hem een keer gevonden, dat was de aanleiding om er over te praten. Het leven was voor hem onhoudbaar: “ik wil weg, ik heb een goed leven gehad. Iedereen om me heen is dood. Ik zie de zin van het leven niet meer, ik wil dood en ga dat volbrengen.” Hij had zijn keuze al lang gemaakt, maar wist niet hoe hij het moest doen. Hij heeft ook met het NVVE gepraat, die gingen ook alleen maar praten en met Stichting de Einder, maar uiteindelijk heeft hij een manier gevonden. De vierde poging is gelukt.
Geen zingeving meer
Met Kerst bellen vaak mensen die geen zingeving meer ervaren in hun leven. Vooral op oudere leeftijd maken zij de balans op en vertellen (uitgebreid) dat ze klaar zijn met het leven. Een van onze medewerksters aan de Depressielijn kreeg drie van deze telefoontjes achter elkaar, toen had ze het echt even helemaal gehad, dat is niet makkelijk. De beschrijving die mensen van hun levenssituatie geven kan zo erg zijn dat je het zelf ook niet meer zou weten in hun situatie.
Een mevrouw was van de ene kant van het land naar de andere verhuisd. Haar man was in een verpleegtehuis. Ze zocht hem dagelijks op, maar hij herkende haar niet meer. Na een lange periode van eenzaamheid, waarbij steeds meer mensen om haar heen waren weggevallen, zag ze geen aanknopingspunten meer. Haar verhaal maakte ons sprakeloos. Zo iemand “zit het leven vaak uit”, ze verlangen naar de dood, naar het einde. Lang niet iedereen onderneemt actie om dat ook daadwerkelijk te doen.
Depressielijn open met Kerstmis
We zagen in 2004 en 2005 dat juist met de feestdagen in december veel werd gebeld en besloten in 2006 en 2007 de Depressielijn ook met Kerst en Oud en Nieuw open te houden. Daar werd veel op gereageerd en er werden lange gesprekken gevoerd.
Ons doel is mensen door de feestdagen heen te helpen, door middel van lotgenoten contact. Al zes weken van te voren vind je de recepten in de supermarkt, feestversiering op straat en in de winkels, op t.v. en overal. Hoe vul je die dagen in, die vakanties, die feesten? Met name veel oudere mensen bellen en vertellen over langdurige eenzaamheid en somberheid, over het onvermogen om het leven nog zin te geven. Vaak zijn ze al heel lang ongelukkig en hebben niet geleerd met zulke ingewikkelde dingen om te gaan, zoals ze die nu meemaken. Relaties en activiteiten zijn weggevallen, hun energie is verminderd om dingen te ondernemen, mensen communiceren niet meer.
Maar ook jongere mensen kunnen moeite hebben om hun netwerk en activiteiten te vergroten of geen aansluiting vinden. Een zwaar gehandicapte jonge vrouw leefde al een tijd in een verpleegtehuis en zag geen perspectief meer voor zichzelf. Dit staat overigens vaak los van het gegeven of ze durven of willen nadenken over suïcide.
Voor onze medewerkers aan de Depressielijn geldt: ook al is een ernstige depressie bij jezelf over gegaan, dan is het nog niet makkelijk om in zo’n situatie te zeggen “het gaat ooit over”. Iedereen kan in principe z’n eigen leven in de hand nemen, maar de situatie van sommige mensen is wel erg moeilijk. We proberen het contact open te houden.
Suïcide als vaste optie
Er zijn mensen die op heel veel momenten niet geloven in het leven. Zij zien suïcide voortdurend en veelvuldig als optie. Voor hen is de grenslijn erg dun. Het erover denken kan hen tegelijkertijd een houvast bieden om wel door te leven. Daar liggen vaak ervaringen aan ten grondslag die hebben gemaakt dat mensen een fundamentele twijfel over zichzelf hebben. Zij lopen als het ware voortdurend langs de rand, de ene keer meer dan de andere. Er zijn ook jongeren die impulsief genoeg zijn om dat een keer te doen. Al is het haast geen impulsiviteit meer te noemen als je al verschillende keren hebt gedacht: ik maak er een eind aan. Het kan zijn dat je geen basisvertrouwen hebt in jezelf en zelden of nooit het gevoel hebt dat het leven leuk is. Dan kan het van de ene dag op de ander heel triviaal lijken of je door gaat of niet.
Het was groter dan zijzelf
Fundamenteel gebrek aan zelfvertrouwen ontstaat vaak door geweldervaring. Er zijn mensen die in hun persoonlijkheid ernstig zijn gekwetst, vaak al als kind erg beschadigd zijn geraakt, mensen die met (seksuele) mishandeling te maken hebben gehad. Als je het psychiatrisch wilt categoriseren kan het gaan om mensen met borderline of persoonlijkheidsstoornissen.
Over iemand die zelfmoord pleegde, zei een vriendin: het was groter dan zijzelf. Ze was al twintig jaar bezig met wel of niet leven. Voor haar was het altijd een thema. Ze had heel erg hard gewerkt aan haar problemen en onzekerheden, de therapeuten dachten dat het goed ging. De vriendin: het was een stip in de tijd en de zoveelste keer en nu heeft ze het echt gedaan.
Diep fundamenteel gevoel
Situaties hebben zich al veel eerder voor gedaan, het gebeurt niet als iemand boos is of naar aanleiding van een conflict. Dat kan wel de aanleiding zijn, maar het gaat om dat dieper liggende fundamentele gevoel dat het geen zin heeft. Het is moeilijk voorstelbaar voor anderen die dat niet hebben, dat je jezelf (vaak) van het ene op het andere moment totaal niet de moeite waard kan voelen. Het kan een langdurige gevoel zijn dat er steeds verder insluipt, dat er geen basis meer is voor het gevoel van iedere dag om als vanzelfsprekend te leven. Voor de buitenwereld kan dat moeilijk invoelbaar zijn, voor mensen die denken vanuit een levenswil of levenslijn of geloof. Zelfmoord kan op een gegeven moment een enorme aantrekkingskracht hebben, het idee om er in een keer vanaf te zijn. Maar daarmee leidt het ook tot enorme traumatisering voor omstanders en naasten.
Onder welke omstandigheden wil je wel doorleven
Vragen die we aan de Depressielijn stellen zijn bijvoorbeeld: onder welke omstandigheden wil je wel doorleven? Het is belangrijk dat mensen zich uitspreken over hun zelfdodingswens en over kwaliteit van leven en dood. Medewerkers aan de Depressielijn kennen die gevoelens ook en kunnen meedenken welke wil en perspectief er bij mensen zijn en hoe er mogelijk iets aan de situatie te veranderen is. Belangrijk is aan te geven dat het in kleine stapjes kan, niet allemaal tegelijk. Veel mensen hebben er een half jaar mee geworsteld of langer. Ze kunnen aangeven hoe ze toch weer aanknopingspunten hebben gevonden. Het is het mooiste als je daarmee kan ondersteunen.
Soms is het te groot voor de Depressielijn
Soms is het te groot voor de Depressielijn en moeten we mensen aanraden dat ze met een hulpverlener moeten gaan praten. Dat is zeker zo als je het idee hebt dat je mensen niet bereikt. Mensen aan de Depressielijn zijn gepokt en gemazeld in hun ervaringen met de hulpverlening en weten dat het niet allemaal vanzelf gaat, maar kunnen je ondersteunen hoe je er achteraan kan gaan om hulp te zoeken en over je problemen te gaan praten. Een doodswens moet altijd serieus genomen worden.
Doorverwijzen naar hulpverlening en organisaties als de NVVE
Over de concrete daad, de uitvoering van zelfdoding, praten we niet. We bieden een luisterend oor, maar wijzen door naar de hulpverlening en naar de NVVE , organisaties die erin gespecialiseerd zijn om mensen met suïcidegedachten te ondersteunen. Psychiatrische ziektes kunnen dermate ernstig en langdurig lijden met zich meebrengen, dat de kwaliteit van leven bespreekbaar moet zijn. Ik ben van mening dat er uiteindelijk door deze organisaties ook een beslissing genomen moet kunnen worden, dat zij je ondersteunen bij het beëindigen van jouw leven, op jouw verzoek.
In Eindhoven is het Klaverblad (pdf-link), dit is een bezinningshuis voor mensen (uit heel Nederland) die al langere tijd met de gedachte aan levensbeëindiging worstelen. In het huis kunnen ze bij zichzelf nagaan of de dood écht de enige uitweg is. Door je levenservaringen met anderen uit te wisselen wordt er ruimte gecreëerd om een nieuwe manier van leven te ontdekken.
Terugkerende suïcidegedachten
Wat wij aan de Depressielijn kunnen is een luisterend oor zijn voor mensen met suïcidegedachten die zich regelmatig voordoen, en praten hoe je daar zelf mee bent omgegaan. Deze gedachten zijn relatief aan tijd gebonden, behoren bij het ziektebeeld en veel mensen kennen ze. Het taboe om daar niet over te praten, wat je zelfs in de hulpverlening tegen kan komen, daar houden we niet van. Sommige mensen hebben heel helder dat ze door willen leven, hoe depressief ze ook zijn. Die kiezen sowieso voor het leven. Maar als je ermee worstelt is het fijn om met mensen te praten en te kunnen vragen: hoe ga jij daar mee om?
Door Froukje Bos, beleidsmedewerker